Hoe blijf je waardevol op de huidige arbeidsmarkt? Ontwikkel je vermogen om kritisch te denken, zegt het World Economic Forum (WEF). Dat klinkt goed, maar wat is dat precies – kritisch denken? En kun je het leren in een zomervakantie?
Volgens het WEF is kritisch denken de kunst om door logisch te redeneren oplossingen voor problemen tegen elkaar af te wegen. Essentieel in een complexe, snel veranderende wereld, waarin we met informatie worden gebombardeerd. Een paar praktische aandachtspunten…
-
Herken je denkfouten
Psychologen onderscheiden tientallen ‘biases’ en ‘heuristics’: intuïtieve sluiproutes in ons hoofd, die het vaak winnen van gedegen, logisch nadenken. Zo krijgen opmerkelijke verhalen – man bijt hond – meer aandacht dan ‘saaie’ harde informatie. Zo zijn we volautomatisch geneigd vast te houden aan eenmaal gemaakte keuzes, ook als ze tot rampspoed leiden. Soms handig in het dagelijkse leven, maar riskant bij belangrijke beslissingen. De eerste stap is om kritisch te kijken naar ons eigen denken. Waar eindigt rationeel redeneren en waar begint mentale gemakzucht?
-
Spot lastige beslissingsmomenten vooraf
In de ene situatie maken we meer denkfouten dan in de andere. Tijdsdruk, onzekerheid en stress ondermijnen bijvoorbeeld de kwaliteit van ons denken. Als je weet dat de omstandigheden niet meewerken, kun je je daarop voorbereiden. Bijvoorbeeld door met een checklist te werken.
-
Feiten versus aannames
Wat is je bewijs? Welke harde gegevens ondersteunen dit? Als je je eigen redeneringen doorlicht, blijkt vaak dat de ‘feiten’ waarop je je baseert niet zo hard zijn. Benoem hardop wat echte feiten zijn en wat assumpties zijn, die nader onderzoek verdienen.
-
Kennis van causaliteit
We denken vaak te snel dat er sprake is van oorzaak-gevolgrelaties. Een voorbeeld: door mijn managementaanpak zijn mijn collega’s gemotiveerd. Maar om van een causaal verband te kunnen spreken, moet aan de volgende voorwaarden worden voldaan: ingreep A moet in de tijd vooraf gaan aan effect B. Als A verandert, moet dus ook B veranderen. En die veranderingen moeten bovendien niet door een derde variabele C worden veroorzaakt. Nog een voorbeeld: het werk is erg uitdagend en ondanks mijn managementaanpak houden de collega’s er zin in.
-
Meerdere perspectieven
Voorkom tunnelvisie en benader een probleem op meerdere manieren. Hoe? Betrek verschillende personen bij een besluit. Overdenk een probleem op meerdere tijdstippen in verschillende situaties. Bedenk meerdere scenario’s: wat als het nu tóch anders loopt?
-
Denk aan de korte én lange termijn
Heb je eenmaal een oplossing voor een probleem bedacht, vraag je dan opnieuw samen met anderen af wat er gaat gebeuren op de korte termijn én op de langere termijn. Welke onverwachte gevolgen zou je besluit kunnen hebben?
Kritisch denken kun je oefenen op de camping of op je werk. Kies een onderwerp dat je bezighoudt, bijvoorbeeld je volgende carrièrestap, en kijk er kritisch naar aan de hand van de punten hierboven. Maak vervolgens je persoonlijke checklist: wat moet ik voortaan in de gaten houden bij het nemen van belangrijke besluiten? En voor de zeer dapperen onder ons: vraag een goede collega, vriend of partner om jouw gedachte eens kritisch door te lichten.
